อริยสัจ 4 หรือ “ความจริงอันประเสริฐ 4 ประการ” เป็นหัวใจหลักของคำสอนในพระพุทธศาสนา ประกอบด้วย:
1. ทุกข์ (ความจริงว่าด้วยทุกข์) หมายถึง สภาวะที่ไม่สบายกาย ไม่สบายใจ หรือความไม่พึงปรารถนา ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภท:
- ทุกข์ประจำตัว: เป็นสภาวะที่เกิดขึ้นกับทุกคน เช่น เกิด แก่ เจ็บ ตาย
- ทุกข์จร: เป็นสภาวะที่เกิดขึ้นชั่วคราว เช่น โศกเศร้า เสียใจ ผิดหวัง
2. สมุทัย (ความจริงว่าด้วยเหตุแห่งทุกข์) หมายถึง สาเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ ซึ่งก็คือ “ตัณหา” หรือความทะยานอยาก แบ่งออกเป็น 3 ประเภท:
- กามตัณหา: ความอยากในกามคุณ
- ภวตัณหา: ความอยากมี อยากเป็น
- วิภวตัณหา: ความอยากไม่มี อยากไม่เป็น
3. นิโรธ (ความจริงว่าด้วยความดับทุกข์) หมายถึง การดับทุกข์ หรือการพ้นจากทุกข์ เป็นการดับกิเลสตัณหา
4. มรรค (ความจริงว่าด้วยวิถีทางแห่งความดับทุกข์) หมายถึง หนทางที่นำไปสู่ความดับทุกข์ หรือ “มัชฌิมาปฏิปทา” ทางสายกลาง ซึ่งประกอบด้วย:
- สัมมาทิฏฐิ: ความเห็นชอบ
- สัมมาสังกัปปะ: ความดำริชอบ
- สัมมาวาจา: วาจาชอบ
- สัมมากัมมันตา: การงานชอบ
- สัมมาอาชีวะ: เลี้ยงชีพชอบ
- สัมมาวายามะ: ความเพียรชอบ
- สัมมาสติ: ระลึกชอบ
- สัมมาสมาธิ: ตั้งจิตมั่นชอบ
การเข้าใจอริยสัจ 4 เปรียบเสมือนแผนที่นำทางชีวิต ช่วยให้เราเข้าใจความจริงของชีวิต มองเห็นสาเหตุของทุกข์ ค้นหาวิธีดับทุกข์ และนำไปสู่ความสุขที่แท้จริง
